Ô NHIỄM ĐẤT và CÁC GIẢI PHÁP XỬ LÝ MÔI TRƯỜNG

Ô NHIỄM ĐẤT – NGUYÊN NHÂN, TÁC ĐỘNG VÀ GIẢI PHÁP XỬ LÝ MÔI TRƯỜNG**

Đất là một trong ba thành phần môi trường quan trọng nhất (đất – nước – không khí), đóng vai trò nền tảng cho sự sống, nông nghiệp và hệ sinh thái. Hàng triệu năm bồi tụ, phong hóa và diễn thế sinh học tạo nên đất màu mỡ – nơi cư trú của hàng tỷ vi sinh vật, côn trùng, sinh vật nhỏ và là nền tảng của chuỗi thức ăn.

Tuy nhiên, trong thế kỷ XXI, đất đang bị ô nhiễm nặng nề bởi:

• Hoạt động nông nghiệp thâm canh
• Công nghiệp hóa
• Đô thị hóa thiếu quy hoạch
• Quản lý chất thải yếu kém
• Hóa chất độc hại từ thuốc bảo vệ thực vật
• Kim loại nặng từ nhà máy
• Nước thải chưa xử lý

Ô nhiễm đất đang trở thành vấn đề môi trường cấp bách, gây hậu quả lâu dài và khó phục hồi hơn nhiều so với ô nhiễm nước hay không khí.

II. Ô NHIỄM ĐẤT LÀ GÌ?

Ô nhiễm đất là tình trạng:

• Các chất độc hại xâm nhập,
• Làm thay đổi tính chất hóa – lý – sinh của đất,
• Khiến đất mất khả năng nuôi sống cây trồng, vi sinh vật, sinh vật đất,
• Gây nguy hiểm cho con người và hệ sinh thái.

Các chất gây ô nhiễm đất thường gồm:

• Kim loại nặng (Pb, Hg, Cd, As, Cr)
• Thuốc bảo vệ thực vật
• Thuốc diệt cỏ
• Dư lượng phân hóa học
• Hydrocarbon dầu mỏ
• Dược phẩm, hóa chất công nghiệp
• Nhựa, cao su, pin, linh kiện điện tử
• Chất thải rắn khó phân hủy

Đặc tính nguy hiểm của ô nhiễm đất:

• Khó xử lý
• Tồn tại lâu dài hàng thập kỷ
• Lan truyền qua nước ngầm – cây trồng – chuỗi thức ăn
• Gây bệnh mạn tính → ung thư

III. NGUYÊN NHÂN GÂY Ô NHIỄM ĐẤT

Dưới đây là những nguyên nhân chiếm tỷ lệ lớn nhất tại Việt Nam và thế giới.

1. Thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ

1.1. Tác động nguy hiểm

• Phần lớn thuốc trừ sâu là hợp chất hữu cơ clo hóa (OC) hoặc organophosphate
• Không tan trong nước
• Không phân hủy sinh học
• Tích tụ lâu dài trong đất
• Lan truyền qua chuỗi thức ăn
• Gây độc thần kinh, rối loạn nội tiết

1.2. Ví dụ điển hình

• DDT, Aldrin, Dieldrin – nhiều quốc gia đã cấm
• Glyphosate – gây tranh cãi toàn cầu
• Paraquat – cực độc, đã bị Việt Nam cấm

Thuốc trừ sâu tồn dư làm giảm mật độ vi sinh vật đất, giảm sự hô hấp của đất, phá hủy cấu trúc đất và làm chết giun đất.

2. Độc tố hữu cơ clo hóa

Nhóm OC như:

• Lindane
• Chlordane
• Endosulfan

Tồn tại trong đất từ 10 – 50 năm.
Lan truyền qua không khí, nước và bám vào mô mỡ động vật → tích lũy sinh học.

3. Thuốc diệt cỏ

Các chất như:

• Natri arsenit
• Natri clorat
• 2,4-D

dù có khả năng phân hủy sau vài tháng, nhưng vẫn gây:

• Độc với môi trường nước
• Dị tật bẩm sinh
• Nhiễm độc gan – thận
• Suy giảm đa dạng sinh học

Phun thuốc diệt cỏ liên tục khiến sâu bệnh kháng thuốc, buộc phải sử dụng hóa chất liều cao hơn → vòng luẩn quẩn ô nhiễm.

4. Phân bón vô cơ

Sử dụng quá nhiều phân đạm (ure, DAP, NPK):

• Làm đất chua
• Tăng độ mặn
• Giảm hữu cơ đất
• Giết chết vi sinh vật có lợi
• Giảm độ tơi xốp

Đất bị thoái hóa nhanh chóng, không còn năng suất.

5. Ô nhiễm công nghiệp

Nguồn thải:

• Nước rửa sàn
• Dung môi
• Kim loại nặng từ mạ điện, luyện kim
• Bùn thải
• Hóa chất độc hại

Nhiều nhà máy xả thải lén ra môi trường → đất nhiễm độc khó phục hồi, đặc biệt với:

• Chì (Pb)
• Cadmium (Cd)
• Asen (As)
• Crom (Cr6+)
• Thủy ngân (Hg)

6. Thực hành tưới tiêu kém

• Tưới quá nhiều → mặn hóa đất
• Kênh mương kém → xói mòn
• Không luân canh → chết vi sinh vật
• Đất thoái hóa → giảm năng suất

7. Chất thải rắn – rác thải sinh hoạt

Nhựa, bao bì, lon, pin, thiết bị điện tử:

• Không phân hủy
• Ngấm hóa chất độc
• Gây nhiễm kim loại nặng

Pin thải ra:

• Lithium
• Cadmium
• Thủy ngân

Chỉ cần 1 cục pin AA có thể làm ô nhiễm 500 lít nước hoặc 1 m³ đất.

8. Hoạt động đô thị

• Bê tông hóa quá mức
• Nước thải rò rỉ
• Không có thoát nước mưa
• Đất bị bít kín → chết vi sinh vật
• Phế thải xây dựng chôn lấp trái phép

9. Sự cố dầu loang – nhiên liệu

• Xăng dầu thấm vào đất
• Hydrocarbon phá hủy cấu trúc đất
• Giết chết vi sinh vật
• Khó xử lý, tồn lưu lâu

IV. TÁC ĐỘNG CỦA Ô NHIỄM ĐẤT

1. Tác động đến hệ sinh thái đất

• Vi sinh vật chết hàng loạt
• Giảm khả năng phân hủy chất hữu cơ
• Giảm độ phì nhiêu
• Mất cân bằng sinh thái
• Giảm khả năng giữ nước

2. Tác động đến nông nghiệp

• Cây trồng kém phát triển
• Giảm năng suất
• Tăng sâu bệnh
• Tăng chi phí phân bón
• Tăng nguy cơ dư lượng hóa chất trong nông sản

3. Tác động đến nguồn nước ngầm

Các chất độc thẩm thấu xuống tầng nước:

• Arsen → ung thư
• Nitrat → gây Methemoglobinemia ở trẻ
• Dầu mỡ → phá vỡ cấu trúc đất

4. Tác động đến sức khỏe con người

Người tiếp xúc với đất ô nhiễm có nguy cơ:

• Ung thư
• Tổn thương gan – thận
• Dị tật thai nhi
• Rối loạn thần kinh
• Suy giảm miễn dịch
• Bệnh đường hô hấp
• Nhiễm kim loại nặng mãn tính

Đặc biệt nguy hiểm đối với:

• Trẻ em
• Phụ nữ mang thai
• Người cao tuổi

5. Tác động đến kinh tế – xã hội

• Đất nông nghiệp mất giá trị
• Phải bỏ hoang
• Thiệt hại sản xuất lớn
• Mất an toàn thực phẩm
• Gây mâu thuẫn cộng đồng
• Chi phí khắc phục rất cao

V. GIẢI PHÁP XỬ LÝ VÀ PHÒNG NGỪA Ô NHIỄM ĐẤT

Giải pháp chia theo 3 nhóm: kỹ thuật – quản lý – cộng đồng.

1. Giải pháp kỹ thuật

1.1. Công nghệ xử lý ô nhiễm đất (phục hồi tại chỗ)

a. Phytoremediation – xử lý bằng cây xanh

Dùng các loài cây:

• Vetiver
• Cỏ voi
• Dương xỉ
• Trúc
• Cây bạch đàn
• Cỏ lác

Chúng hấp thụ:

• Kim loại nặng
• Hydrocacbon
• Dư lượng hóa chất BVTV

b. Soil Washing – rửa đất

Dùng dung dịch tách kim loại nặng → thu hồi.

c. Bioremediation – vi sinh vật xử lý

Vi sinh phân hủy:

• Dầu
• Phenol
• Hữu cơ độc
• Một số thuốc BVTV

d. Thermal desorption – nung nhiệt

Đốt ở nhiệt độ cao để tách độc tố.

e. Solidification – ổn định – hóa rắn

Trộn xi măng – phụ gia để khóa kim loại nặng.

1.2. Giải pháp cải tạo đất nông nghiệp

• Luân canh cây trồng
• Bổ sung phân hữu cơ, phân vi sinh
• Giảm phân hóa học
• Không lạm dụng thuốc trừ sâu
• Dùng biện pháp IPM
• Tăng cường che phủ đất

2. Giải pháp quản lý

• Quy hoạch bãi rác – khu xử lý chất thải
• Kiểm soát chất thải công nghiệp
• Quan trắc đất định kỳ
• Giám sát thuốc BVTV
• Thực hiện Luật BVMT 2020

3. Giải pháp cộng đồng và giáo dục

• Nâng cao nhận thức
• Thu gom rác tái chế
• Không chôn lấp bừa bãi
• Thu hồi pin – rác điện tử
• Hướng dẫn nông dân sử dụng thuốc BVTV an toàn

VI. KẾT LUẬN

Ô nhiễm đất là một trong những hình thức ô nhiễm nguy hiểm nhất, vì:

• Khó phát hiện sớm
• Khó khắc phục
• Tổn tại lâu dài
• Ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, nông nghiệp và hệ sinh thái

Giải pháp hiệu quả nhất là:

• Ngăn ngừa hơn chữa trị
• Giảm hóa chất
• Kiểm soát chất thải
• Bảo vệ hệ vi sinh đất
• Áp dụng công nghệ xử lý tiên tiến

Chỉ khi đất được phục hồi, con người mới có thể đạt được sự phát triển bền vững và một môi trường sống an toàn cho thế hệ mai sau.

Ô nhiễm đất

1.   Ô nhiễm đất là gì?

Ô nhiễm đất dần trở thành một thách thức lớn mà chúng ta cần phải vượt qua để thiết lập một môi trường lành mạnh. Sự phong hóa của vỏ trái đất bằng các quá trình khác nhau dẫn đến sự hình thành đất tích tụ qua nhiều thế kỷ. Đất là ngôi nhà của một phần lớn đa dạng sinh học vi khuẩn và các sinh vật sống vi mô và vĩ mô khác.

Chúng ta làm thế nào để bảo vệ mùa màng? Câu trả lời rất rõ ràng là thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ. Tuy nhiên, bạn có biết những loại thuốc trừ sâu và diệt cỏ này là nguyên nhân hàng đầu gây ô nhiễm đất? Do đó, việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật một cách thận trọng là rất quan trọng vì nó chứa rất nhiều hóa chất độc hại khác nhau. Vì vậy, để cải tạo đất và ngăn ngừa ô nhiễm đất, điều quan trọng là hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ.

Ô nhiễm đất đề cập đến bất cứ điều gì gây ô nhiễm đất và làm suy giảm chất lượng đất. Nó xảy ra khi các chất ô nhiễm gây ô nhiễm làm giảm chất lượng của đất và chuyển đất có thể sinh sống cho vi sinh vật và các sinh vật vĩ mô sống trong đất.

Ô nhiễm đất hoặc ô nhiễm đất có thể xảy ra do các hoạt động của con người hoặc do các quá trình tự nhiên. Tuy nhiên, phần lớn là do hoạt động của con người. Ô nhiễm đất có thể xảy ra do sự hiện diện của các hóa chất như thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, amoniac, hydrocacbon dầu mỏ, chì, nitrat, thủy ngân, naphthalene, v.v. với lượng vượt quá.

Nguyên nhân chính gây ô nhiễm đất là do người dân nói chung thiếu ý thức. Vì vậy, do nhiều hoạt động khác nhau của con người như lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, đất sẽ mất đi độ màu mỡ. Hơn nữa, sự hiện diện của các hóa chất dư thừa sẽ làm tăng độ kiềm hoặc độ chua của đất do đó làm suy giảm chất lượng đất. Điều này sẽ gây xói mòn đất. Xói mòn đất này đề cập đến ô nhiễm đất.

2.   Nguyên nhân gây ô nhiễm đất

Ô nhiễm đất có thể do tự nhiên hoặc do hoạt động của con người. Tuy nhiên, nó chủ yếu là do các hoạt động của con người gây ra phần lớn ô nhiễm đất như các ngành công nghiệp nặng, hoặc thuốc trừ sâu trong nông nghiệp.

Thuốc trừ sâu

Con người bắt đầu sử dụng nó như một biện pháp kiểm soát dịch hại trong nông nghiệp để tiêu diệt các loài gặm nhấm, cỏ dại, côn trùng, v.v. và tránh những thiệt hại do những loài gây hại này. Tuy nhiên, mọi người dần dần tác dụng phụ của hóa chất này dẫn đến việc cấm hóa chất này ở nhiều nơi trên thế giới trong đó có Việt Nam.

Hơn nữa, sâu bệnh trở nên kháng DDT do sử dụng hóa chất thường xuyên. Do đó, điều này dẫn đến sự ra đời của các hóa chất độc hại khác như Aldrin và Dieldrin. Thuốc trừ sâu là những hóa chất độc hại tổng hợp có tác dụng tiêu diệt dứt điểm các loại sâu bệnh và côn trùng gây thiệt hại cho nông nghiệp nhưng nó có nhiều tác động đến hệ sinh thái.

Chúng thường không hòa tan trong nước và không phân hủy sinh học. Do đó, các chất hóa học này sẽ không bị phân hủy dần dần mà cứ tích tụ trong đất. Do đó, nồng độ của các chất hóa học này sẽ tăng lên khi quá trình chuyển hóa chất này diễn ra từ cấp độ dinh dưỡng thấp hơn lên cấp độ dinh dưỡng cao hơn qua chuỗi thức ăn. Do đó, nó sẽ gây ra nhiều rối loạn chuyển hóa và sinh lý ở người.

Độc tố hữu cơ clo hóa

Tác hại của DDT và các hóa chất khác dẫn đến sự ra đời của chất hữu cơ ít khó phân hủy hơn và dễ phân hủy hơn như cacbamat và photphat hữu cơ. Tuy nhiên, những hóa chất này hoạt động như những chất độc có hại cho thần kinh, do đó chúng nguy hiểm hơn cho con người. Nó dẫn đến việc thuốc trừ sâu liên quan đến cái chết của công nhân đồng ruộng ở một số cánh đồng nông nghiệp.

Thuốc diệt cỏ

Từ từ, các ngành công nghiệp bắt đầu sản xuất thuốc diệt cỏ như natri arsenit (Na3AsO3), natri clorat (NaClO3), v.v ... Thuốc diệt cỏ có thể phân hủy trong khoảng thời gian vài tháng. Tuy nhiên, thậm chí chúng còn ảnh hưởng đến môi trường và không thân thiện với môi trường. Mặc dù chúng không gây hại như organo-clorua nhưng hầu hết các chất diệt cỏ đều độc. Chúng được biết là nguyên nhân gây ra dị tật bẩm sinh.

Hơn nữa, nghiên cứu cho thấy rằng việc phun thuốc diệt cỏ gây ra nhiều côn trùng và bệnh tật hơn cho cây trồng so với làm cỏ thủ công. Một điều cần lưu ý ở đây là tất cả các yếu tố trên chỉ chiếm một phần nhỏ trong các nguyên nhân. Phần lớn các nguyên nhân liên quan đến các hoạt động sản xuất trong các quá trình hóa chất và công nghiệp được thải ra ngoài tự nhiên hoặc môi trường.

Phân bón vô cơ

Sử dụng quá nhiều phân đạm vô cơ dẫn đến đất bị chua và gây ô nhiễm đất nông nghiệp. Còn được gọi là ô nhiễm hóa chất nông nghiệp.

Ô nhiễm công nghiệp

Việc xử lý chất thải hóa học không đúng cách từ các loại hình công nghiệp khác nhau có thể gây ô nhiễm đất. Các hoạt động của con người như vậy đã dẫn đến sự chua hóa đất và ô nhiễm do xử lý chất thải công nghiệp, kim loại nặng, hóa chất độc hại, đổ dầu và nhiên liệu, v.v ...

Thực hành tưới tiêu kém

Phương pháp tưới tiêu kém làm tăng độ mặn của đất. Hơn nữa, việc tưới nước quá mức, duy tu kênh mương không đúng cách, thiếu luân canh, thâm canh làm giảm dần chất lượng đất theo thời gian và gây thoái hóa đất.

Chất thải rắn

Việc thải nhựa, đồ hộp và các chất thải rắn khác thuộc loại ô nhiễm đất. Việc thải bỏ các sản phẩm điện như pin gây ra ảnh hưởng xấu đến đất do chứa các hóa chất độc hại. Ví dụ, lithium có trong pin có thể gây rửa trôi đất.

Hoạt động đô thị

Thiếu xử lý chất thải thích hợp, các công trình xây dựng thường xuyên có thể gây ra thiệt hại quá mức cho đất do thiếu hệ thống thoát nước thích hợp và bề mặt bị bong tróc. Những chất thải do con người thải ra có chứa chất thải hóa học từ các khu dân cư. Hơn nữa, hệ thống thoát nước bị rò rỉ cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng đất và gây ô nhiễm đất do thay đổi thành phần hóa học của đất.

3.    Hậu quả của Ô nhiễm Đất

Ô nhiễm đất không chỉ là vấn đề ở Việt Nam mà là vấn đề toàn cầu. Nó gây ra những tác động có hại cho đất và môi trường nói chung. Ô nhiễm đất sẽ làm giảm sản lượng nông nghiệp của đất. Ô nhiễm đất chính sau các tác động là:

Chất lượng cây trồng kém

Nó có thể làm giảm chất lượng cây trồng. Thường xuyên sử dụng phân hóa học, phân vô cơ, thuốc bảo vệ thực vật sẽ làm giảm nhanh độ phì nhiêu của đất và làm thay đổi cấu trúc của đất. Điều này sẽ làm giảm chất lượng đất và chất lượng cây trồng kém. Theo thời gian, đất sẽ trở nên kém năng suất do tích tụ nhiều hóa chất độc hại.

Ảnh hưởng có hại đến sức khỏe con người

Nó sẽ làm tăng khả năng tiếp xúc với các hóa chất độc hại và có hại, do đó làm tăng các mối đe dọa sức khỏe đối với những người sống gần đó và trên vùng đất bạc màu. Sống, làm việc hoặc vui chơi trong đất bị ô nhiễm có thể dẫn đến các bệnh về đường hô hấp, bệnh ngoài da và các bệnh khác. Hơn nữa, nó có thể gây ra các vấn đề sức khỏe khác.

Nguồn nước Ô nhiễm

Nước chảy trên bề mặt sau khi mưa sẽ mang theo đất ô nhiễm và đi vào các nguồn nước khác nhau. Như vậy có thể gây ô nhiễm nguồn nước ngầm từ đó gây ô nhiễm nguồn nước. Nước này sau khi bị ô nhiễm không phù hợp cho con người cũng như động vật sử dụng do có chứa các hóa chất độc hại.

Tác động tiêu cực đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học

Ô nhiễm đất có thể làm mất cân bằng hệ sinh thái của đất. Đất là môi trường sống quan trọng và là ngôi nhà của các loại vi sinh vật, động vật, bò sát, động vật có vú, chim và côn trùng. Do đó, ô nhiễm đất có thể tác động tiêu cực đến đời sống của các sinh vật sống và có thể dẫn đến cái chết dần dần của nhiều sinh vật. Nó có thể gây ra các mối đe dọa sức khỏe đối với động vật chăn thả trong đất bị ô nhiễm hoặc vi sinh vật cư trú trong đất.

Do đó, các hoạt động của con người là nguyên nhân gây ra phần lớn ô nhiễm đất. Chúng ta là con người mua những thứ có hại và không cần thiết, sử dụng các hóa chất nông nghiệp (phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, v.v.), vứt rác thải ở chỗ này chỗ kia. Không nhận thức được chúng ta làm hại môi trường của chính mình.

Vì vậy, việc giáo dục những người xung quanh về tầm quan trọng của môi trường là rất quan trọng nếu họ không nhận thức được. Phòng chống xói mòn đất sẽ giúp không còn ô nhiễm đất. Do đó, chính những bước và hoạt động nhỏ của chúng ta có thể giúp chúng ta đạt được một hành tinh khỏe mạnh hơn cho chúng ta. Vì vậy, các ngành công nghiệp, cá nhân và doanh nghiệp hiểu được tầm quan trọng của đất và ngăn ngừa ô nhiễm đất, chấm dứt sự tàn phá đối với đời sống động thực vật là vô cùng cần thiết.

4.    Giải pháp:

Sử dụng đúng kỹ thuật canh tác

Tái chế chất thải trước khi xử lý

Cách xử lý hợp lý chất thải gia đình và công nghiệp

Sử dụng phân hữu cơ thay cho phân hóa học và thuốc trừ sâu

Giáo dục cộng đồng và nhận thức

Bảo trì hệ thống thoát nước thải đúng cách

CÔNG TY CP TV ĐẦU TƯ VÀ THIẾT KẾ XÂY DỰNG MINH PHƯƠNG

ĐT: (08) 35146426 - (028) 22142126  – Fax: (028) 39118579 - Hotline: 0903 649 782

Địa chỉ trụ sở chính: 28B Mai Thị Lựu - Khu phố 7, Phường Tân Định. TP.HCM 

Địa chỉ văn phòng đại diện: Chung cư B1- Số 2 Đường Trường Sa, Phường Gia Định. TP.HCM

Website: www.khoanngam.net;  www.lapduan.com; www.minhphuongcorp.net;

Email: nguyenthanhmp156@gmail.com ; thanhnv93@yahoo.com.vn