GIẢI PHÁP DI DỜI & XỬ LÝ CÁC BÃI RÁC THẢI KHỎI KHU VỰC DÂN CƯ

GIẢI PHÁP DI DỜI & XỬ LÝ CÁC BÃI RÁC THẢI KHỎI KHU VỰC DÂN CƯ – ĐÔ THỊ
KÈM PHÂN TÍCH VỤ VIỆC KHU KINH TẾ DUNG QUẤT

Ô nhiễm từ các bãi chôn lấp rác thải rắn – đặc biệt là rác thải nguy hại (CTNH) – đang trở thành một trong những vấn đề môi trường cấp bách tại Việt Nam. Việc quy hoạch thiếu tầm nhìn, đặt bãi rác hoặc nhà máy xử lý quá gần khu dân cư, hoặc vận hành không đạt chuẩn, đã gây ra:

• ô nhiễm nước ngầm,
• mùi hôi,
• khí độc phát tán,
• xâm nhập vào đất – nước – không khí,
• phản ứng xã hội mạnh mẽ từ người dân.

Trong bối cảnh đó, tranh chấp môi trường tại Bình Sơn – Bình Chánh – Đông Bình (Quảng Ngãi) liên quan đến rác thải từ Khu kinh tế Dung Quất là một ví dụ điển hình.

Vấn đề cho thấy Việt Nam cần một chiến lược tổng thể về di dời – tái quy hoạch – nâng cấp công nghệ xử lý rác thải, đặc biệt tại các đô thị, khu dân cư và khu kinh tế trọng điểm.

I. Phân tích vụ việc tại KKT Dung Quất – Gốc rễ của xung đột môi trường

1. Tình huống phát sinh

Hơn nửa tháng qua, người dân thôn Đông Bình (xã Bình Chánh) đã chặn xe chở rác thải nguy hại từ Lilama EME đi vào khu xử lý rác Bình Nguyên.

Nguyên nhân:

• Lo ngại nước thải từ xử lý CTNH chảy xuống hồ Hàm Rồng – nơi gần khu dân cư.
• Bãi chôn lấp được cho là quá gần nhà dân, nguy cơ rò rỉ nước rỉ rác vào mạch nước ngầm.
• Không có vùng đệm cây xanh.
• Không có cam kết minh bạch về quan trắc tự động.
• Người dân không được tham vấn khi triển khai.

Hậu quả:

• Hàng trăm tấn rác tồn đọng,
• Nguy cơ doanh nghiệp phải dừng sản xuất,
• KKT Dung Quất đứng trước nguy cơ trở thành “điểm nóng rác thải”.

2. Ý kiến cơ quan quản lý

Trưởng Ban Quản lý KKT Dung Quất cho biết:

• Nhà máy xử lý theo thiết kế được phê duyệt.
• Nước thải đầu ra đạt chuẩn.
• Nhưng vị trí cao, gần dân khiến người dân lo ngại hợp lý về nguy cơ thấm vào lòng đất.

Điều này cho thấy:
→ Công nghệ đạt chuẩn chưa đủ, cần đạt chuẩn quy hoạch – xã hội – an toàn địa chất – tâm lý người dân.

Đây cũng là bài học cho tất cả các địa phương khi xây dựng nhà máy xử lý rác.

3. Câu hỏi cốt lõi

• Vì sao bãi rác nguy hại lại gần dân cư?
• Vì sao người dân phản ứng dù “nước thải đạt chuẩn”?
• Vì sao mỗi lần chặn xe rác là toàn hệ thống đình trệ?
• Vì sao di dời rất khó khăn?

→ Đây là xung đột môi trường – xã hội phổ biến tại Việt Nam.
→ Cần một mô hình di dời – tái cấu trúc bãi rác hoàn chỉnh.

III. Lý do cần di dời các bãi rác khỏi khu dân cư

Dựa trên nghiên cứu quốc tế và thực tiễn Việt Nam, các lý do chính gồm:

1. Ô nhiễm nước ngầm – nước mặt

Nước rỉ rác chứa:

• kim loại nặng,
• amoniac,
• vi sinh vật gây bệnh,
• hữu cơ phân hủy.

Chỉ cần rò rỉ 1% thể tích có thể ô nhiễm vòng đất 1–3 km.

2. Ô nhiễm không khí

• H₂S, NH₃, CH₄
• Mùi hôi hữu cơ
• Khí nhà kính

3. Nguy cơ cháy nổ – methane

Bãi chôn lấp nào cũng phát sinh CH₄.

4. Gia tăng tranh chấp môi trường – mất ổn định xã hội

Xảy ra ở:

• Đa Phước (TP.HCM)
• Nam Sơn (Hà Nội)
• Phú Hà (Phú Thọ)
• Dung Quất (Quảng Ngãi)

5. Giảm giá trị bất động sản & khả năng phát triển đô thị

Khu dân cư gần bãi rác thường có giá trị đất thấp hơn 30–60%.

IV. Nghiên cứu nguyên nhân thất bại của nhiều bãi rác tại Việt Nam

1. Quy hoạch ngược (bãi rác có trước hoặc đô thị phát triển áp sát)

2. Thiếu vùng đệm cây xanh cách ly (tối thiểu 500–1.000m)

3. Hệ thống công nghệ lạc hậu – chôn lấp là chủ yếu

4. Không có quan trắc online

5. Không có cơ chế tham vấn cộng đồng

6. Không có kế hoạch di dời dài hạn

7. Dự án xử lý rác không minh bạch về chi phí – công nghệ

V. Giải pháp di dời – tái cấu trúc các bãi rác khỏi khu dân cư (10 nhóm giải pháp)

Dưới đây là hệ thống giải pháp dành cho tỉnh – thành phố – KKT – khu dân cư.

Giải pháp về QUY HOẠCH – ĐỊNH VỊ

1.1. Di dời bãi rác ra xa khu dân cư tối thiểu:

• CTNH: ≥ 3–5 km
• Rác sinh hoạt: ≥ 1–2 km
• Theo địa hình gió thịnh hành

1.2. Vị trí ưu tiên:

• Vùng đất trũng
• Xa nguồn nước
• Đất ít giá trị nông nghiệp
• Có khả năng làm vùng đệm cây xanh

1.3. Cập nhật vào Quy hoạch tỉnh – quy hoạch sử dụng đất 2021–2030

Đảm bảo tính pháp lý tránh tranh chấp.

Giải pháp về CÔNG NGHỆ – KỸ THUẬT

2.1. Chuyển đổi mô hình chôn lấp → Nhà máy công nghệ cao

• Đốt phát điện (Waste to Energy)
• RDF – nhiên liệu tái chế
• MBT – phân loại – tái chế – compost
• Áp dụng theo mô hình Nhật – Đức – Hàn – Thụy Điển

2.2. Xử lý nước rỉ rác bằng công nghệ mới:

• MBR – màng lọc sinh học
• RO – thẩm thấu ngược
• Ozon hóa – UV
• Công nghệ MET – vi điện hóa

2.3. Thu gom khí CH₄ để phát điện

Giảm 70–90% phát thải khí nhà kính.

Giải pháp về VÙNG ĐỆM – AN NINH MÔI TRƯỜNG

3.1. Thiết lập vùng đệm 300–1.000m cây xanh

Cây trồng:

• Keo lá tràm
• Phi lao
• Sao đen
• Bạch đàn lai

3.2. Đường vận chuyển rác riêng biệt

• Không đi qua khu dân cư
• Xe phải được che kín, rửa xe bắt buộc

Giải pháp về VẬN HÀNH – QUAN TRẮC

4.1. Lắp trạm quan trắc tự động liên tục:

• Nước rỉ rác
• Khí thải
• Mùi
• Phát điện tự động về Sở TNMT

4.2. Công khai dữ liệu quan trắc cho cộng đồng

Mô hình: Nhật Bản – Hàn Quốc – Singapore.

Giải pháp về THAM VẤN CỘNG ĐỒNG

5.1. Thành lập Ban Giám sát Cộng đồng

Gồm:

• Đại diện dân cư
• UBND xã
• Mặt trận
• Sở TNMT

5.2. Họp công khai – minh bạch – giải thích công nghệ

Giải pháp về CHÍNH SÁCH – TÀI CHÍNH

6.1. Ưu tiên ngân sách cho di dời bãi rác

6.2. Hỗ trợ tái định cư (nếu cần)

6.3. Thu hút đầu tư PPP – xã hội hóa xử lý rác

Giải pháp về TRUYỀN THÔNG – GIÁO DỤC

7.1. Tuyên truyền giảm rác, phân loại rác tại nguồn

7.2. Công khai tiến độ di dời

Giải pháp NÂNG CẤP CÁC BÃI RÁC CŨ

8.1. Chống thấm geomembrane HDPE 1.5–2.0mm

8.2. Thu gom nước rỉ rác

8.3. Chôn lấp an toàn, phủ đất + trồng cây

8.4. Phục hồi sinh thái

Giải pháp VẬN CHUYỂN

9.1. Lộ trình vận chuyển rác không đi qua khu dân cư

9.2. Xe chở chất thải nguy hại phải đạt chuẩn:

• GPS
• Che kín
• Rửa xe

Giải pháp KHẨN CẤP khi người dân chặn xe rác

• Lập phương án tạm thời bằng xe cuốn ép mini
• Tập kết rác tại điểm trung chuyển xa dân
• Phun chế phẩm khử mùi Bio – EM
• Đối thoại với dân – công bố số liệu an toàn
• Nâng cấp hệ thống xử lý ngay lập tức
• Lập kế hoạch di dời 10–20 năm

VI. Phương án DI DỜI bãi rác Dung Quất – Đề xuất chuyên môn

Dựa trên hiện trạng, đề xuất gồm 5 bước:

1. Khảo sát – Đánh giá địa chất – thủy văn vùng mới

2. Chọn vị trí mới ≥ 3–5 km xa dân cư

3. Xây dựng nhà máy xử lý công nghệ cao (WTE, MBT)

4. Đóng bãi rác cũ theo quy chuẩn:

• phủ đất
• chống thấm HDPE
• trồng cây phục hồi
• giám sát 5–10 năm

5. Chuyển giao – tái định hướng phát triển đất đai khu vực cũ

Có thể chuyển thành:

• Công viên sinh thái
• Vùng đệm xanh đô thị

Vấn đề rác thải tại Việt Nam – trong đó có vụ việc Dung Quất – không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn là vấn đề pháp lý, xã hội, tâm lý cộng đồng, quy hoạch và trách nhiệm giải trình.

Muốn giải quyết tận gốc, phải áp dụng một chiến lược tổng thể:

• quy hoạch đúng
• công nghệ hiện đại
• minh bạch dữ liệu
• tham vấn cộng đồng
• đầu tư dài hạn
• di dời khoa học – bền vững

Chỉ khi đó, mối quan hệ giữa nhà máy xử lý rác – người dân – chính quyền mới được hài hòa, và chúng ta mới xây dựng được môi trường sống an toàn, lành mạnh cho các thế hệ tương lai.

Cho rằng việc chôn lấp rác thải nguy hại từ các nhà máy trong Khu kinh tế Dung Quất gần khu dân cư, ảnh hưởng đến sức khỏe, hơn nửa tháng qua các hộ dân thôn Đông Bình, xã Bình Chánh (huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) đã chặn các xe chở chất thải này của Công ty cổ phần cơ điện Lilama Eme, không cho vào khu xử lý rác thải rắn Bình Nguyên. Hành động trên đã khiến hàng trăm tấn rác thải bị ùn ứ, doanh nghiệp có nguy cơ dừng sản xuất, còn Khu kinh tế Dung Quất trở thành... hố rác.

Trao đổi với Tuổi Trẻ về vấn nạn này, ông Võ Tiến Dũng - phó trưởng Ban quản lý Khu kinh tế Dung Quất - cho biết:

- Theo thiết kế được phê duyệt, nước thải từ việc xử lý rác thải nguy hại xong sẽ được xả xuống hồ Hàm Rồng. Tuy nhiên, người dân không đồng tình vì lo ngại ô nhiễm, ảnh hưởng sinh hoạt và sản xuất. Dân cũng cho rằng hố chôn lấp rác thải nguy hại quá gần khu dân cư, khi bị rò rỉ ra ngoài sẽ ảnh hưởng đến nguồn nước sản xuất, sinh hoạt.

* Có nghĩa là việc xử lý rác thải là sai?

- Nói sai cũng không đúng vì các tiêu chí nước thải ra đều trong giới hạn cho phép. Tuy nhiên, do nhà máy nằm trên vùng đồi cao nên người dân lo ngại nước thải trên cao sẽ ngấm xuống lòng đất gây nguy hại sức khỏe nên cản trở, đề nghị di dời đi nơi khác. Mà giờ muốn di dời nhà máy đâu phải dễ. Các cụm xử lý rác thải đã được Chính phủ phê duyệt, muốn chuyển đi chỗ khác phải xin Chính phủ, chưa kể kinh phí đâu để làm.

* Với phản ứng của người dân, hiện việc thu gom rác thải ở đây được xử lý thế nào?

- Lilama Eme là đơn vị duy nhất ký hợp đồng với khoảng 70 doanh nghiệp trên địa bàn Khu kinh tế Dung Quất thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải nguy hại. Rác sinh hoạt của dân thì Nhà nước hỗ trợ kinh phí cho doanh nghiệp thu gom. Nếu một tuần không gom, vận chuyển rác đến nơi xử lý thì môi trường ô nhiễm chịu không nổi, ảnh hưởng đến sản xuất, còn Dung Quất sẽ thành khu chứa rác.

Hiện doanh nghiệp thu gom đang “gửi tạm” rác tại địa điểm trung chuyển xã Bình Thạnh, nhưng dân ở đó cũng phản đối, không cho nên phía Lilama Eme đã thuê mặt bằng tại Khu công nghiệp Tịnh Phong (cách khu hiện tại hơn 20km) để chứa nhưng đã quá tải vì rác nhiều quá.

* Theo ông, làm sao để dân không chặn xe chở rác nữa?

- Trước mắt, Nhà nước sẽ hỗ trợ doanh nghiệp xử lý rác khoảng 6 tỉ đồng để phủ bạt khu chôn lấp và không xả nước vào hồ Hàm Rồng theo yêu cầu của dân. Về lâu dài, ban quản lý đã xin chủ trương của tỉnh di dời khu xử lý rác thải nguy hại. Còn rác thải thông thường vẫn để vị trí cũ xử lý.

CÔNG TY CP TV ĐẦU TƯ VÀ THIẾT KẾ XÂY DỰNG MINH PHƯƠNG

ĐT: (08) 35146426 - (028) 22142126  – Fax: (028) 39118579 - Hotline: 0903 649 782

Địa chỉ trụ sở chính: 28B Mai Thị Lựu - Khu phố 7, Phường Tân Định. TP.HCM 

Địa chỉ văn phòng đại diện: Chung cư B1- Số 2 Đường Trường Sa, Phường Gia Định. TP.HCM

Website: www.khoanngam.net;  www.lapduan.com; www.minhphuongcorp.net;

Email: nguyenthanhmp156@gmail.com ; thanhnv93@yahoo.com.vn

SƯU TẦM